Τι υποστήριξε η μελέτη;
Μελέτες έχουν δείξει ότι όταν η κυκλοφορούσα στο αίμα ερυθριτόλη ήταν υψηλή, οι άνθρωποι ήταν επίσης άρρωστοι. Είχαν αγγειακές επιπλοκές από τον διαβήτη, κεντρική παχυσαρκία και στεφανιαία νόσο. Αν και αυτό φαίνεται αντιφατικό από άλλες μελέτες που δείχνουν τα οφέλη της ερυθριτόλης, η νέα μελέτη (1) δεν αξιολόγησε τη δίαιτα. Κάποιοι επιστήμονες στην κλινική Cleveland αποφάσισαν να κοιτάξουν τι συμβαίνει στο σώμα, όταν τρώμε ερυθριτόλη. Έτσι αρχικά κοίταξαν 1157 ανθρώπους που δεν ήταν υγιείς και πέρασαν από αξιολόγηση καρδιακού κινδύνου και βρήκαν ότι, αν είχαν υψηλά επίπεδα ερυθριτόλης στο αίμα τους, είχαν επίσης υψηλότερο κίνδυνο για μείζονα καρδιαγγειακά συμβάντα, όπως καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά και θάνατο. Κοίταξαν όμως τη διατροφή που έτρωγαν; Όχι! Κοίταξαν μόνο τα επίπεδα ερυθριτόλης, τα οποία όπως αναφέραμε μπορεί να είναι υψηλά, αν οι άνθρωποι έχουν μεταβολικές παθήσεις. Έπειτα για να επικυρώσουν τα ευρήματά τους, κοίταξαν τα επίπεδα της ερυθριτόλης σε άλλον πληθυσμό, μια κοόρτη των ΗΠΑ περίπου 2149 ανθρώπων και περίπου 800 Ευρωπαίων που είχαν υψηλή συχνότητα καρδιαγγειακών παθήσεων και παράγοντες κινδύνου όπως διαβήτη τύπου 2 και παχυσαρκία και υποβλήθηκαν σε καρδιακή αξιολόγηση. Βρήκαν ότι τα επίπεδα ερυθριτόλης αίματος ήταν υψηλά στα άτομα με καρδιαγγειακή νόσο και σε όσους είχαν μείζονα καρδιαγγειακά συμβάντα σε μια περίοδο τριών χρόνων. Δεν έλεγξαν όμως αυτά που έτρωγαν. Παρ’ όλα αυτά συμπέραναν ότι η ερυθριτόλη τους έκανε να έχουν καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά.
Οι ερευνητές της μελέτης σκέφτηκαν τι θα γίνει αν εγχύσουν πολλή ερυθριτόλη σε υγιή αιμοπετάλια και δουν αν πήξουν; Έτσι πήραν πλούσιο σε αιμοπετάλια πλάσμα και πρόσθεσαν ερυθριτόλη σε αυτά έξω από το ανθρώπινο σώμα. Παρατήρησαν τα δείγματα και είδαν ότι ενισχύθηκε η δραστηριότητα των αιμοπεταλίων, κάτι που σημαίνει ότι άρχισαν να σχηματίζουν θρόμβους.
Έπειτα, για να δουν αν τα επίπεδα ερυθριτόλης ανέβουν, πήραν 8 υγιείς ανθρώπους και τους έδωσαν ποτά που είχαν 30 γραμμάρια ερυθριτόλης. Αυτή η ποσότητα περιέχεται σε 15 φακελάκια προϊόντων στέβιας που περιέχουν μαζί και ερυθριτόλη, δηλαδή μια πολύ μεγάλη ποσότητα. Πράγματι, υπήρξε μια αύξηση των επιπέδων ερυθριτόλης μέσα σε 30 λεπτά και μετά σιγά-σιγά σταδιακά έπεσε στα βασικά επίπεδα μέσα σε δύο ημέρες. Δεν κοίταξαν όμως για αποτελέσματα ασθενειών ή για διατροφικές συνήθειες. Και παρ’ όλα αυτά, οι επικεφαλίδες άρθρων των διαδικτυακών ΜΜΕ έγραφαν ότι η ερυθριτόλη συνδέθηκε με εμφράγματα και εγκεφαλικά, κάτι που είναι διαστρέβλωση του τι πραγματικά συνέβη. Πρώτα απ’ όλα, δεν κοίταξαν τις διατροφικές τους συνήθειες, για να δουν αν η ερυθριτόλη ήταν ενδογενής ή προήλθε από τη δίαιτα. Δεύτερον, δεν είχαν ομάδα ελέγχου για να δουν αν οι υγιείς άνθρωποι είχαν επίσης υψηλά επίπεδα ερυθριτόλης ή όχι. Τρίτον, δεν κοίταξαν για κλινικά αποτελέσματα, απλώς περίεργες υποθέσεις σε πληθυσμούς με καρδιαγγειακή ασθένεια και παράγοντες κινδύνου. Έτσι είναι απίθανο ότι η διατροφική ερυθριτόλη δημιούργησε αυτές τις συσχετίσεις, αλλά αντίθετα αντανακλούν έναν απορυθμισμένο μεταβολισμό πιθανώς οδηγούμενο από ένα απορυθμισμένο μονοπάτι φωσφορικής πεντόζης λόγω του εξασθενημένου μεταβολισμού γλυκόζης και αγγειακών παραγόντων κινδύνου.
Αυτή η μελέτη έχει σοβαρές παραλείψεις. Έχει τέσσερα μεγάλα προβλήματα.
Α) Το πρώτο είναι ότι είναι μελέτη συσχέτισης (correlation) και όχι μελέτη αιτιότητας (causation). Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: Υπάρχει 94,7% συσχέτιση της κατανάλωσης τυριού στις ΗΠΑ και των ανθρώπων που πεθαίνουν από μπλέξιμο στα σεντόνια τους. Και αυτό επίσης συσχετίζεται με την ολική ποσότητα εσόδων που δημιουργούνται από εγκαταστάσεις σκι στις ΗΠΑ. Επομένως συσχέτιση δεν σημαίνει αιτιότητα. Αυτή η μελέτη για την ερυθριτόλη είναι μια μελέτη παρατήρησης, όχι πολύ καλής ποιότητας μελέτη.
Β) Το δεύτερο είναι ότι αυτή η μελέτη δεν βασίστηκε στο πόσο ερυθριτόλη καταναλώθηκε από τους ανθρώπους, δεν μέτρησε τη διαιτητική ερυθριτόλη καθόλου. Αυτό που μετρήθηκε ήταν απλώς η ποσότητα της ερυθριτόλης στο αίμα που θα μπορούσε να προέρχεται από το σώμα σας. Τα σώματά μας παράγουν ερυθριτόλη. Ονομάζεται ενδογενής ερυθριτόλη. Αυτή η μελέτη έδειξε μια συσχέτιση μεταξύ των επιπέδων της ερυθριτόλης στον ορό και των καρδιαγγειακών συμβάντων. Τα μέσα ενημέρωσης σχετικά με αυτή τη μελέτη, ακόμη και οι ίδιοι οι ερευνητές, υπονόησαν ότι η κατανάλωση ερυθριτόλης ήταν η αιτία των αυξημένων επιπέδων ερυθριτόλης στο αίμα. Ωστόσο, οι ερευνητές δεν μέτρησαν την πρόσληψη ερυθριτόλης μεταξύ των συμμετεχόντων. Και υπάρχει καλός λόγος να πιστεύουμε ότι η κατανάλωση ερυθριτόλης δεν ήταν η αιτία των υψηλών επιπέδων ερυθριτόλης ορού που παρατηρήθηκαν σε ορισμένους από τους συμμετέχοντες. Γιατί; Επειδή η ερυθριτόλη δεν είχε εγκριθεί ως γλυκαντικό στην αρχή αυτής της μελέτης και δεν είχε χρησιμοποιηθεί ευρέως καθώς προχωρούσε η μελέτη.
Γ) Το τρίτο που πρέπει να εξηγήσουμε είναι γιατί το σώμα σας στην πραγματικότητα παράγει ερυθριτόλη. Η ερυθριτόλη παράγεται, όταν μεταβολίζετε γλυκόζη. Έτσι όσο περισσότερη ζάχαρη καταναλώνετε, τόσο περισσότερο είστε διαβητικοί, όσο περισσότερη φρουκτόζη καταναλώνετε, τόσο περισσότερη ερυθριτόλη πρόκειται να παράγετε. Η ερυθριτόλη παράγεται επίσης όταν υπάρχει οξειδωτικό στρες στο σώμα και έτσι παράγεται όταν έχετε ηπατική νόσο, νεφρική νόσο, διαβήτη. Αυξάνεται επίσης όταν έχετε κοιλιακό λίπος που συσχετίζεται προφανώς με την ποσότητα των υδατανθράκων που τρώτε. Παράγεται επίσης όταν καταναλώνετε πολύ αλκοόλ. Έτσι πώς μπορούμε να ξέρουμε αν αυτά τα καρδιαγγειακά συμβάντα προκαλούνται από την ερυθριτόλη ή από τη γενική υγεία του ατόμου; Και το άλλο πράγμα που πρέπει να ξέρετε σχετικά με αυτή τη μελέτη είναι ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων σε αυτή τη μελέτη είχαν υπέρταση, διαβήτη και είχαν πολύ κακή υγεία.
Εάν η διαιτητική ερυθριτόλη δεν ανέβαζε τα επίπεδα ερυθριτόλης στο αίμα σε αυτούς τους συμμετέχοντες, ποια ήταν η αιτία;
Μια μελέτη του 2017 διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι παράγουν ερυθριτόλη ενδογενώς ως απόκριση στην κατανάλωση τόσο της γλυκόζης όσο και της φρουκτόζης μέσω της οδού φωσφορικής πεντόζης (PPP) (2).
Μια μελέτη του 2020 επεξηγεί τις οδούς μετατροπής (3). Παραθέτω εικόνα των οδών μετατροπής από αυτή τη μελέτη.
Σε αντίθεση με την ερυθριτόλη, η οποία δεν ήταν ευρέως διαθέσιμη κατά τη διάρκεια της εν λόγω μελέτης, η γλυκόζη και η φρουκτόζη καταναλώνονται σε τεράστιες ποσότητες τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη. Έτσι, είναι πολύ πιο πιθανό η κατανάλωση γλυκόζης και φρουκτόζης να οδήγησαν στην αύξηση των επιπέδων ερυθριτόλης στον ορό.
Επιπλέον, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η ενδογενής παραγωγή ερυθριτόλης συσχετίζεται με καρδιομεταβολική νόσο.
Για παράδειγμα:
– Η οδός φωσφορικής πεντόζης (PPP) έχει αποδειχθεί ότι ρυθμίζει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και τη φλεγμονή που προκαλείται από την παχυσαρκία (4).
– Μελέτες σε ζώα υποδηλώνουν μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ του υψηλού σακχάρου στο αίμα και της οδού φωσφορικής πεντόζης (5).
– Η οδός φωσφορικής πεντόζης είναι απορυθμισμένη σε άτομα με παχυσαρκία και μεταβολική νόσο (6).
Δεδομένου αυτού, φαίνεται πιθανό ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη και το υψηλό σάκχαρο στο αίμα (μαζί με την υπερκατανάλωση γλυκόζης και φρουκτόζης) είναι οι βαθύτερες αιτίες των αυξημένων επιπέδων ερυθριτόλης στον ορό.
Θέλω να τονίσω ότι η μελέτη του Nature Medicine περιλάμβανε ένα μικρό πείραμα όπου οκτώ άνθρωποι συμμετέχοντες τράφηκαν με 30 γραμμάρια ερυθριτόλης για επτά ημέρες. Τα επίπεδα της ερυθριτόλης στον ορό τους αυξήθηκαν σημαντικά, αλλά η σημασία αυτού είναι ασαφής επειδή δεν μετρήθηκαν δείκτες πήξης του αίματος και δεν σημειώθηκαν ανεπιθύμητες ενέργειες.
Γνωρίζουμε ότι τα υψηλά επίπεδα ερυθριτόλης στον ορό σχετίζονται με υψηλότερο κίνδυνο καρδιακών επεισοδίων και θανάτου. Και γνωρίζουμε ότι η κατανάλωση ερυθριτόλης αυξάνει τα επίπεδα ερυθριτόλης στον ορό. Έτσι, είναι δελεαστικό να υποθέσουμε ότι η κατανάλωση ερυθριτόλης αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακών επεισοδίων και θανάτου. Αλλά αυτό δεν είναι μια ασφαλής υπόθεση, επειδή η συσχέτιση δεν είναι αιτιότητα.
Δεν γνωρίζουμε ακόμη εάν η υψηλή ερυθριτόλη ορού προκάλεσε τον αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο ή απλώς σχετίζεται με αυτόν
Οι συγγραφείς της μελέτης του Nature Medicine έθεσαν την υπόθεση:
– Η κατανάλωση ερυθριτόλης αυξάνει τα επίπεδα ερυθριτόλης στον ορό.
– Τα υψηλά επίπεδα ερυθριτόλης στον ορό συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο καρδιακών επεισοδίων.
– Επομένως, η κατανάλωση ερυθριτόλης αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακών επεισοδίων.
Ωστόσο, η μελέτη τους δεν διαθέτει βασικές πληροφορίες για να υποστηρίξει αυτή την υπόθεση.
Γνωρίζουμε ότι η ερυθριτόλη μπορεί να παραχθεί ενδογενώς ως απάντηση στην κατανάλωση φρουκτόζης και γλυκόζης.
Γνωρίζουμε ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη, το υψηλό σάκχαρο στο αίμα και το οξειδωτικό στρες (όλα τα χαρακτηριστικά της μεταβολικής δυσλειτουργίας) αυξάνουν τα επίπεδα ερυθριτόλης στον ορό.
Και γνωρίζουμε ότι η κατανάλωση ερυθριτόλης αυξάνει τα επίπεδα ερυθριτόλης στο αίμα.
Αλλά δεν γνωρίζουμε ότι τα υψηλά επίπεδα ερυθριτόλης στο αίμα προκαλούν αυξημένο κίνδυνο καρδιακών επεισοδίων και θανάτου.
Τα υψηλά επίπεδα ερυθριτόλης στο αίμα μπορεί να αποτελούν παράγοντα κινδύνου όταν αντικατοπτρίζουν την υποκείμενη μεταβολική δυσλειτουργία ή/και την υψηλή πρόσληψη ζάχαρης, αλλά όχι όταν αντικατοπτρίζουν την κατανάλωση ερυθριτόλης στη διατροφή.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σε μελέτες όπου ζώα τράφηκαν με ερυθριτόλη, τα επίπεδα ερυθριτόλης στον ορό αυξήθηκαν αλλά δεν παρατηρήθηκαν ανεπιθύμητες ενέργειες.
Για παράδειγμα, σε μια μελέτη, ποντίκια τράφηκαν με ερυθριτόλη για οκτώ εβδομάδες. Ενώ τα επίπεδα ερυθριτόλης πλάσματος αυξήθηκαν κατά 20-60 φορές σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, δεν υπήρχαν διαφορές στο σωματικό βάρος, το λίπος ή την ανοχή στη γλυκόζη μεταξύ των ομάδων (7).
Σε μια μελέτη όπου οι αρουραίοι κατανάλωναν 10% της δίαιτας ερυθριτόλη για δύο χρόνια, οι ερευνητές παρατήρησαν θετικές επιδράσεις στο σωματικό βάρος χωρίς δυσμενείς αλλαγές σε πολλούς βιοδείκτες που σχετίζονται με τη μεταβολική υγεία (8).
Δ) Το τέταρτο είναι ότι αν κοιτάξετε μελέτες για την ερυθριτόλη θα βρείτε εντελώς αντίθετες πληροφορίες. Η ερυθριτόλη είναι ένα αντιοξειδωτικό, έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, μειώνει τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη, βελτιώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη, αυξάνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και βελτιώνει την ενδοθηλιακή λειτουργία και μειώνει την αορτική δυσκαμψία και ακόμα επιβραδύνει την αύξηση βάρους σε μελέτες σε ποντίκια που τρέφονταν με μια υψηλή σε λίπος δίαιτα. Είναι πιθανό ότι η ερυθριτόλη αυξάνεται για να καταπολεμήσει τις κακές συνέπειες της ζάχαρης που προκαλεί οξειδωτικό στρες και μιας δίαιτας πρόχειρου φαγητού (junk food) και για να μειώσει τη φλεγμονή.
Μια μελέτη έδειξε τα οφέλη της ερυθριτόλης, αν και αυτή η μελέτη έγινε σε ποντίκια. Συγκεκριμένα, η ερυθριτόλη βελτίωσε σε ποντίκια τη φλεγμονή του λεπτού εντέρου που προκαλείται από δίαιτες υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και βελτίωσε την ανοχή στη γλυκόζη (9).
Μια παλιότερη μελέτη πήρε διαβητικούς και τους έδινε 36 γραμμάρια ερυθριτόλης ημερησίως (ενώ αυτή η μελέτη που δείχνει προβλήματα με την ερυθριτόλη χρησιμοποίησε 30 γραμμάρια), και οι ερευνητές έκαναν εξετάσεις και βρήκαν ότι η ερυθριτόλη βελτίωσε την ενδοθηλιακή λειτουργία των μικρών αγγείων και επίσης βελτίωσε την ακαμψία της κεντρικής αορτής, που και τα δύο μειώνουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο (10). Υπάρχουν δεδομένα ότι η ερυθριτόλη δρα ως αντιοξειδωτικό και ότι η ερυθριτόλη είναι καλή για την υγεία των ούλων.
Κριτική που άσκησαν επιστήμονες για αυτή τη μελέτη
Ο ειδικός στα θέματα διατροφής Alan Aragon, συγγραφέας του βιβλίου “The Lean Muscle Diet”, δήλωσε για αυτή τη μελέτη: «Αυτή η μελέτη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε δεδομένα παρατήρησης στα επίπεδα ερυθριτόλης αίματος και τα καρδιαγγειακά συμβάντα και τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Επομένως, η συσχέτιση μεταξύ αυτών των δύο πραγμάτων δεν είναι απαραίτητα αιτιώδης σχέση. Στην πραγματικότητα, μπορεί να έχει “τύπο αντίστροφης αιτιότητας του φαινομένου”, όπου λόγω των καταστάσεων ασθένειας, λόγω, για παράδειγμα, του αυξημένου οξειδωτικού στρες, τότε παράγεται περισσότερη ερυθριτόλη μέσα στο σώμα. Έτσι, σε αυτή την περίπτωση, αυτά τα αυξημένα επίπεδα ερυθριτόλης στο αίμα καταλήγουν να είναι συνέπεια και όχι αιτία αυτών των παθήσεων».
Ο Δρ. Layne Norton, PhD, συγγραφέας του βιβλίου “Fat Loss for Ever”, δήλωσε για αυτή τη μελέτη: «Έτσι, όλοι έχουν εργαστεί σε αυτή τη νέα μελέτη σχετικά με την ερυθριτόλη και νομίζω ότι το πρώτο πράγμα που πρέπει να επισημάνω είναι ότι ποτέ δεν εξέτασαν την πραγματική κατανάλωση ερυθριτόλης. Εξέτασαν μόνο τα επίπεδα ερυθριτόλης στο αίμα και προσπάθησαν να τα συσχετίσουν με τη θνησιμότητα και τα καρδιαγγειακά συμβάντα σε τριετή παρακολούθηση σε αυτή την κοόρτη. Παρεμπιπτόντως, αυτή η κοόρτη (ομάδα) ήταν σε πολύ, πολύ άρρωστους ανθρώπους. Πιστεύω ότι το 40% είχε κάποιου είδους έμφραγμα του μυοκαρδίου. Πάνω από το 15% ήταν σε καρδιακή ανεπάρκεια, πάνω από το 70% είχε υπέρταση. Έτσι, αυτοί είναι άνθρωποι που είναι πολύ, πολύ άρρωστοι, είχαν υψηλά επίπεδα διαβήτη τύπου 2 και, επομένως, όταν κοιτάζετε αυτόν τον πληθυσμό, αυτό που βρίσκετε, ειδικά άτομα που έχουν διαβήτη, μεταβολικό σύνδρομο, σύνδρομο Χ, τείνουν να έχουν αυτό που ονομάζεται υπερδραστήριο μονοπάτι φωσφορικής πεντόζης. Γιατί είναι αυτό σημαντικό; Λοιπόν, η ερυθριτόλη παράγεται ενδογενώς από το μονοπάτι της φωσφορικής πεντόζης και νομίζω ότι αυτό που παρατηρούμε εδώ είναι πολύ πιθανό αυτό που ονομάζεται αντίστροφη αιτιότητα, δηλαδή εάν έχετε κάποιο είδος ασθένειας πολλές φορές που προκαλεί υπερπαραγωγή ορισμένων μεταβολιτών. Σε αυτή την περίπτωση ερυθριτόλη. Και αν δούμε τα δεδομένα ασφάλειας για την ερυθριτόλη και αν δούμε τι συμβαίνει όταν η ερυθριτόλη έχει χορηγηθεί σε ορισμένες μελέτες, θα δούμε στην πραγματικότητα ότι μειώνει την HbA1c (γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη), βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και επομένως είναι δύσκολο να καταλάβουμε πώς στην πραγματικότητα προκαλεί καρδιακές παθήσεις. Σε αυτή τη μελέτη έδειξαν ότι όταν πρόσθεσαν ερυθριτόλη στα αιμοπετάλια του αίματος σε ένα τρυβλίο Petri, δηλαδή, in vitro, είδαν μια εξασθενημένη λειτουργία των αιμοπεταλίων του αίματος. Τι σημαίνει αυτό στην πραγματικότητα; Οι in vitro μελέτες δεν είναι in vivo, και πολλές φορές, όταν προσθέτετε απευθείας πράγματα σε ένα πιάτο Petri, συμβαίνουν περίεργα πράγματα. Αυτή η μελέτη δεν είναι καλή απόδειξη ότι η ερυθριτόλη προκαλεί καρδιακές παθήσεις ή πρόκειται να προκαλέσει καρδιακές προσβολές, και νομίζω ότι είναι πολύ, πολύ πιθανό αυτό να είναι μια περίπτωση αντίστροφης αιτιότητας, και για άλλη μια φορά, η κατανάλωση ερυθριτόλης δεν αξιολογήθηκε ποτέ σε αυτή τη μελέτη. Έτσι, εάν θέλουν να ισχυριστούν ότι η ερυθριτόλη προκαλεί καρδιακή νόσο ή προκαλεί καρδιακή προσβολή, πρέπει να αξιολογήσουν την κατανάλωση ερυθριτόλης. Και δεν το έκαναν αυτό και ειλικρινά, αν είχαν αυτή την υπόθεση, δεν είμαι σίγουρος γιατί δεν έκαναν τουλάχιστον κάποιο είδος διατροφικής ανάκλησης».
Τις απόψεις των δύο αυτών επιστημόνων για αυτή τη μελέτη μπορείτε να τις δείτε στο παρακάτω βίντεο.
ΠΗΓΕΣ
- Witkowski M, Nemet I, Alamri H, et al. The artificial sweetener erythritol and cardiovascular event risk. Nat Med. 2023, 29, 710-718. https://www.nature.com/articles/s41591-023-02223-9
- Hootman KC, Trezzi JP, Kraemer L, et al. Erythritol is a pentose-phosphate pathway metabolite and associated with adiposity gain in young adults. Proc Natl Acad Sci U S A. 2017 May 23;114(21):E4233-E4240. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28484010/
- Ortiz SR, Field MS. Mammalian metabolism of erythritol: a predictive biomarker of metabolic dysfunction. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2020 Sep;23(5):296-301. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32412980/
- Ge T, Yang J, Zhou S, et al. The Role of the Pentose Phosphate Pathway in Diabetes and Cancer. Front. Endocrinol., 2020, 11. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fendo.2020.00365/full
- Gupte SA, Targeting the pentose phosphate pathway in syndrome X-related cardiovascular complications. Drug Development Research, 2010, 71,3, 161-167. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ddr.20359
- Dore MP, Parodi G, Portoghese M, Pes GM. The Controversial Role of Glucose-6-Phosphate Dehydrogenase Deficiency on Cardiovascular Disease: A Narrative Review. Oxidative Medicine and Cellular Longevity. 2021. https://www.hindawi.com/journals/omcl/2021/5529256/
- Ortiz SR, Field MS. Chronic Dietary Erythritol Exposure Elevates Plasma Erythritol Concentration in Mice but Does Not Cause Weight Gain or Modify Glucose Homeostasis. The Journal of Nutrition. 2021, 151, 8, 2114-2124. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022316622002747
- Lina BA, Bos-Kuijpers MH, Til HP, Bär A. Chronic toxicity and carcinogenicity study of erythritol in rats. Regul Toxicol Pharmacol. 1996 Oct;24(2 Pt 2):S264-79. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8933643/
- Kawano R, Okamura T, Hashimoto Y, et al. Erythritol Ameliorates Small Intestinal Inflammation Induced by High-Fat Diets and Improves Glucose Tolerance. Int J Mol Sci. 2021 May 24;22(11):5558. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34074061/
- Flint N, Hamburg NM, Holbrook M, et al. Effects of erythritol on endothelial function in patients with type 2 diabetes mellitus: a pilot study. Acta Diabetol. 2014;51(3):513-6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24366423/
Μάριος Δημόπουλος
Φυσικοπαθητικός (Doctor of Naturopathy)-Διατροφοπαθητικός-Συγγραφέας
Υποψήφιος PhD in Integrative Medicine
Μέλος της American Naturopathic Medical Association
Μέλος του American Council of Applied Clinical Nutrition
Μέλος του American Association of Drugless Practitioners
Μέλος του American Association of Nutritional Consultants
Μέλος του Canadian Association of Natural Nutritional Practitioners
Μέλος της Association for Natural Medicine in Europe
Μέλος της Society of Complementary Alternative and Holistic Practitioners
Μέλος του Επαγγελματικού Σωματείου Συμπληρωματικής Ιατρικής και Ανθρωπιστικών Επιστημών (Ε.Σ.Σ.Ι.Α.Σ.)
