Ας δούμε τι υποστηρίζουν οι ερευνητές αυτής της μελέτης. Η παρακεταμόλη έχει προταθεί ως ασφαλέστερη και προτεινόμενη εναλλακτική λύση για την πρώιμη και οικιακή διαχείριση του πόνου και του πυρετού σε ασθενείς με COVID-19 από ό, τι τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ). Συγκεκριμένα, η παρακεταμόλη είναι ένα συγκεκριμένο ΜΣΑΦ με καθόλου ή αμελητέα αντιφλεγμονώδη και αντιαιμοπεταλιακή δράση, τις οποίες δράσεις έχουν τα ΜΣΑΦ, όπως η ιβουπροφαίνη. Παρά την έλλειψη αυτών των δυνητικά πολύτιμων δραστηριοτήτων, η παρακεταμόλη είναι το μόνο φάρμακο που χρησιμοποιείται συνεχώς για την έγκαιρη και οικιακή διαχείριση του COVID-19 χωρίς να υποβληθεί σε αξιολόγηση ασφάλειας. Όπως θα συζητηθεί παρακάτω, είχαν διατυπωθεί επανειλημμένα σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την πραγματική ασφάλεια της παρακεταμόλης.
Τα επίπεδα γλουταθειόνης και COVID-19
Στις 23 Ιουλίου του 2020 είχα δημοσιεύσει άρθρο με τίτλο «Γλουταθειόνη για την πρόληψη και θεραπεία του Covid-19» (https://mariosdimopoulos.com/epidimies/gloutathioni-gia-tin-prolipsi-kai-therapeia-tou-covid-19/). Επρόκειτο για μετάφραση μελέτης με τίτλο Endogenous Deficiency of Glutathione as the Most Likely Cause of Serious Manifestations and Death in COVID-19 Patients (Ενδογενής ανεπάρκεια της γλουταθειόνης ως η πιο πιθανή αιτία σοβαρών εκδηλώσεων και θανάτου σε ασθενείς με COVID-19) του Alexey Polonikov (ACS Infect. Dis. 2020, 6, 7, 1558–1562, Publication Date:May 28, 2020 https://pubs.acs.org/doi/10.1021/acsinfecdis.0c00288). Η Ν-ακετυλοκυστεΐνη χρησιμοποιήθηκε σε αυτή τη μελέτη για την αύξηση των επιπέδων της γλουταθειόνης. Στις 20 Ιουλίου του 2021 δημοσίευσα ένα άρθρο με τίτλο «Η Ν-ακετυλοκυστεΐνη είναι πολύ αποτελεσματική στη θεραπεία του COVID-19» (https://mariosdimopoulos.com/epidimies/i-n-aketilokisteini-einai-poli-apotelesmatiki-sti-therapeia-tou-covid-dekaenia/). Αναφερόμουν σε μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Infectious Disease και επιβεβαιώνει την αποτελεσματικότητα της Ν-ακετυλοκυστεΐνης στη θεραπεία του COVID-19.
Οι ερευνητές της ιταλικής μελέτης για την παρακεταμόλη παρουσιάζουν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για τη σχέση των επιπέδων της γλουταθειόνης με τον COVID-19. Ας δούμε τα στοιχεία που παρουσιάζουν:
Μια ενδιαφέρουσα ανακάλυψη στην κατανόηση της παθογένεσης του COVID-19 μπορεί να προέλθει από τρία ανεξάρτητα άρθρα που δημοσιεύθηκαν μεταξύ Απριλίου και Μαΐου 2020, τα οποία επισημαίνουν τη σημασία των μειωμένων κυτταρικών επιπέδων γλουταθειόνης (GSH) και την ακεραιότητα των σχετικών οδών αντιοξειδωτικών στην παθογένεση του COVID-19 (Aydemir and Ulusu, 2020· Polonikov, 2020· Saadat, 2020).
Το πρώτο άρθρο είναι ένα σχόλιο που προτείνει την ανεπάρκεια της αφυδρογονάσης της φωσφορικής γλυκόζης-6 (G6PD) ως παράγοντα που συμβάλλει στη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα από τον COVID-19 (Aydemir and Ulusu, 2020). Σύμφωνα με την άποψη των συγγραφέων, η ανεπάρκεια G6PD οδηγεί σε παράλληλο έλλειμμα στα επίπεδα γλουταθειόνης και στην αντιοξειδωτική δραστηριότητα, η οποία με τη σειρά της προκαλεί χαμηλότερη ικανότητα του ασθενούς να ξεπεράσει τη λοίμωξη SARS-CoV-2. Το δεύτερο άρθρο είναι μια ανθρώπινη οικολογική μελέτη που προτείνει την υπόθεση για συσχέτιση μεταξύ του πολυμορφισμού της S-τρανσφεράσης της γλουταθειόνης T1 (GSTT1) και της έκβασης του COVID-19 (Saadat, 2020). Χρησιμοποιώντας μονοπαραγοντικές και πολυπαραγοντικές αναλύσεις, οι μηδενικοί γονότυποι GSTT1 και GSTM1, που είναι γνωστό ότι σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο αρκετών πολυπαραγοντικών ασθενειών που σχετίζονται με το οξειδωτικό στρες (Bolt and Thier, 2006), βρέθηκαν επίσης πιο επιρρεπείς στον COVID-19. Το τρίτο άρθρο είναι μια στοχαστική άποψη όπου ο συγγραφέας σχολιάζει τη σημασία της ακεραιότητας της αντιοξειδωτικής άμυνας σε ιογενείς λοιμώξεις και προτείνει την υπόθεση ότι τα χαμηλά επίπεδα γλουταθειόνης μπορεί να έχουν παθογενετικό ρόλο στον COVID-19, ειδικά στην εξέλιξη προς την πιο επιθετική παρουσίαση της ασθένειας (Polonikov, 2020). (Την τρίτη αυτή μελέτη την είχα παρουσιάσει στην ιστοσελίδα μου πέρσι, όπως ανέφερα προηγουμένως.)
Τους επόμενους μήνες δημοσιεύθηκαν άλλα άρθρα που ενισχύουν αυτήν την άποψη: μια αναζήτηση στο PubMed με τους όρους «COVID-19 AND glutathione» ανέκτησε 17 εγγραφές από την 1η Ιουνίου έως την 1η Σεπτεμβρίου 2020. Ανάμεσά τους μία από τους De Flora et al. (2020) – οι οποίοι δημοσίευσαν πρωτοποριακές μελέτες σχετικά με τη φαρμακολογική συνάφεια της πρόδρομης ουσίας της γλουταθειόνης N-ακετυλοκυστεΐνη (NAC) στις δεκαετίες του ’80 και του ’90 –τονίζει την ανάγκη για συμπλήρωμα θειολών τόσο για την πρόληψη όσο και για τη θεραπεία του COVID-19.
Η γλουταθειόνη, ένα άφθονο μόριο τριπεπτιδυλίου, συμβάλλει στην κατάσταση της υγείας του σώματος και των πνευμόνων (Cantin and Begin, 1991) και παίζει καθοριστικό ρόλο στην προστασία των κυττάρων από την κυτταρική βλάβη που προκαλείται από το οξειδωτικό στρες, στην αποτοξίνωση των ξενοβιοτικών και στον μεταβολισμό των φαρμάκων (Cantoni et al., 1996). Τα μειωμένα επίπεδα γλουταθειόνης σχετίζονται με τα κοινά χαρακτηριστικά της γήρανσης καθώς και με ένα ευρύ φάσμα παθολογικών καταστάσεων (Homma and Fujii, 2015), με συννοσηρότητες, με συνήθεια καπνίσματος που, κατά περίεργο τρόπο, αντιπροσωπεύουν τους κύριους παράγοντες κινδύνου για τον COVID-19.
Η αντοχή σε ιογενείς ασθένειες συσχετίζεται θετικά με την έκταση των αποθεμάτων γλουταθειόνης (Khomich et al., 2018). Τα υψηλότερα επίπεδα γλουταθειόνης έχουν συσχετιστεί με καλύτερη ανταπόκριση του ατόμου σε ιογενείς λοιμώξεις (De Flora et al., 1997; Lee, 2018): ειδικότερα, η γλουταθειόνη είναι γνωστό ότι προστατεύει τα ανοσοκύτταρα του ξενιστή που λειτουργούν σε περιβάλλοντα με οξειδωτικό στρες και συμβάλλει στη βέλτιστη λειτουργία τους. Οι αλλοιώσεις της ανοσολογικής απόκρισης που προκαλούνται από αντιδραστικά είδη οξυγόνου (ROS) έχουν προταθεί ως βασικός παράγοντας στην παθογένεση του COVID-19 και η αντιοξειδωτική παρέμβαση με τη NAC (Ν-ακετυλοκυστεΐνη) συνιστάται ως προληπτική και θεραπευτική στρατηγική (De Flora et al., 2020; Schönrich et al. , 2020).
Είναι ενδιαφέρον ότι η προληπτική συμπλήρωση με NAC μείωσε σημαντικά τη συχνότητα εμφάνισης κλινικά εμφανούς γρίπης, ειδικά σε ηλικιωμένους πληθυσμούς υψηλότερου κινδύνου (De Flora et al., 1997). Αυτή η επίδραση μπορεί επίσης να εξαρτάται από την επαγόμενη από τη γλουταθειόνη αναχαίτιση της αναπαραγωγής διαφόρων αναπνευστικών ιών, μια επίδραση που θεωρείται ότι αποτρέπει τα αυξημένα ιικά φορτία και την επακόλουθη μαζική απελευθέρωση φλεγμονωδών κυττάρων στον πνεύμονα. δηλαδή καταιγίδα κυτοκινών (Palamara et al., 1996; Nencioni et al., 2003). Από αυτή την άποψη, η γλουταθειόνη μπορεί επίσης να έχει άμεσο δυναμικό κατά του SARS-CoV-2: πράγματι, μια υπολογιστική μελέτη δείχνει ότι η δέσμευση της πρωτεΐνης ακίδας με τον ACE2 είναι μέγιστη όταν οι ομάδες θείου ACE2 έχουν τη μορφή δισουλφιδίων και εξασθενεί όταν μειωθεί πλήρως σε θειόλες: ως εκ τούτου ένα προοξειδωτικό περιβάλλον με χαμηλά επίπεδα γλουταθειόνης θα ευνοούσε την κυτταρική είσοδο των ιών (Hati and Bhattacharyya, 2020).
Η ανεπάρκεια της γλουταθειόνης στο κυψελιδικό υγρό σε ασθενείς με ARDS βρέθηκε να συσχετίζεται με τον αυξημένο τραυματισμό και φλεγμονή των πνευμονικών κυττάρων που προκαλείται από ROS (Pacht et al., 1991; Soltan-Sharifi et al., 2007): Ο Soltan-Sharifi ανέφερε επίσης ότι η συμπληρωματική NAC είχε ως αποτέλεσμα την πρόληψη αυτής της επιβαρυντικής κατάστασης (Soltan-Sharifi et al., 2007). Παρεμπιπτόντως, τόσο το ARDS όσο και η καταιγίδα κυτοκινών χαρακτηρίζουν τα τελευταία στάδια του COVID-19 (Siddiqi και Mehra, 2020).
Τα επίπεδα γλουταθειόνης συσχετίζονται θετικά με εκείνα της ενεργού βιταμίνης D (Jain et al., 2014), της οποίας η ανεπάρκεια έχει αποδειχθεί ότι παίζει επιζήμιο ρόλο στον COVID-19 (Grant et al., 2020; Jain and Parsanathan, 2020; Meltzer et al. ., 2020).
Η ανεπάρκεια γλουταθειόνης έχει ως αποτέλεσμα την ενεργοποίηση του παράγοντα von Willebrand (Ibrahim et al., 2004) και τη συσσώρευση ROS, τα οποία επηρεάζουν την πήξη και την ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων, βλάπτουν τη λειτουργία του ενδοθηλίου και προδιαθέτουν σε κίνδυνο θρομβωτικών επεισοδίων (Violi et al., 2017): συγκεκριμένα, η υπερπηκτικότητα είναι μια εξέχουσα απειλητική για τη ζωή επιπλοκή σε ασθενείς με COVID-19 (Giardini et al., 2020).
Συγκεκριμένα, τα χαμηλά επίπεδα γλουταθειόνης στο πλάσμα έχουν εντοπιστεί μαζί με τρεις άλλους κλινικούς δείκτες (ηλικία, αναλογία CD3 και συνολική πρωτεΐνη) ως προγνωστικός παράγοντας των σοβαρών/κρίσιμων συμπτωμάτων ασθενών με μόλυνση από COVID-19 (Sun et al., 2020).
Όλα τα παραπάνω στοιχεία φαίνεται να έχουν κλινική συνάφεια: ο Polonikov, μελετώντας τέσσερις μέτριας-βαριάς μορφής περιπτώσεις COVID-19, διαπίστωσε ότι ενώ οι τρεις ασθενείς με φυσιολογικά/υψηλά επίπεδα γλουταθειόνης στο πλάσμα ανέρρωσαν γρήγορα, αυτός με χαμηλά επίπεδα γλουταθειόνης, υψηλό ROS στο πλάσμα και ο λόγος ROS/GSH παρουσίασε την πιο σοβαρή ασθένεια και, κατά την ημερομηνία δημοσίευσης, ήταν ακόμα άρρωστος (Polonikov, 2020). Σε άλλη αναφορά περιστατικού, δύο ασθενείς με πνευμονία COVID-19 αντιμετωπίστηκαν επιτυχώς με υψηλές δόσεις συμπληρωματικής ενδοφλέβιας γλουταθειόνης και από του στόματος NAC (Horowitz et al., 2020). Τέλος, ο Ibrahim et al. ανέφερε την περίπτωση μιας ομάδας εννέα βαρέως άρρωστων ασθενών που έλαβαν επιτυχώς θεραπεία με NAC (Ibrahim et al., 2020). Συγκεκριμένα, αυτές οι τρεις ανεξάρτητες αναφορές – αν και αναφέρονται μόνο σε δεκαπέντε περιπτώσεις – ενισχύουν αμοιβαία η μία την άλλη υπογραμμίζοντας τη σημασία των χαμηλών επιπέδων γλουταθειόνης στην κλινική εξέλιξη του COVID-19 καθώς και τη σημασία της διατήρησης/αναπλήρωσης των δεξαμενών γλουταθειόνης ως αντίμετρο κατά της τοξικότητας του SARS-CoV2. Για το σκοπό αυτό, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι κύριοι παράγοντες κινδύνου για σοβαρή ασθένεια COVID-19 είναι η γήρανση, οι συννοσηρότητες, η συνήθεια του καπνίσματος, που χαρακτηρίζονται από εγγενώς χαμηλή αντιοξειδωτική ικανότητα και υψηλούς λόγους ROS/GSH (Polonikov, 2020). Ως εκ τούτου, σύμφωνα με την αρχή της προφύλαξης, οποιαδήποτε κατάσταση που ενδέχεται να οδηγήσει σε περαιτέρω εξάντληση των αποθεμάτων γλουταθειόνης θα πρέπει να αποφεύγεται προσεκτικά.
Παρακεταμόλη για την πρώιμη διαχείριση του COVID-19: Μια κριτική άποψη
Πολλοί θεωρούν την παρακεταμόλη ασφαλέστερο φάρμακο από τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη. Ωστόσο, αντίθετα με αυτή τη γνώμη, οι ερευνητές της ιταλικής μελέτης πιστεύουν ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση του COVID-19 είναι υψίστης σημασίας να ληφθεί δεόντως υπόψη το γεγονός ότι η παρακεταμόλη και οι μεταβολίτες της μειώνουν τα επίπεδα γλουταθειόνης, επίσης όταν χορηγούνται σε σχετικά χαμηλές δόσεις σε υγιείς εθελοντές (Burgunder et al., 1989· Nuttall et al., 2003· Pujos-Guillot et al., 2012· Stahl et al., 2015).
Αν και η πτώση της ηπατικής ή νεφρικής γλουταθειόνης είναι η πιο σχετική τοξικολογικά αλληλεπίδραση, η γλουταθειόνη πλάσματος, η ελεύθερη κυστεΐνη (Burgunder et al., 1989) και η αντιοξειδωτική ικανότητα (Nuttall et al., 2003) μειώθηκαν σημαντικά μετά από εφάπαξ χορήγηση 2 γρ. παρακεταμόλης ή 14 ημέρες θεραπευτικών δόσεων παρακεταμόλης σε εθελοντές ανθρώπους, αντίστοιχα. 3 γρ. παρακεταμόλης για 14 ημέρες σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας οδήγησαν σε σημαντική μείωση των θειούχων αμινοξέων (Pujos-Guillot et al., 2012). Αξίζει ότι τα επίπεδα της παρακεταμόλης στο πλάσμα μπορούν ακόμη και να αυξηθούν πάνω από τις αναμενόμενες συγκεντρώσεις επιδεινώνοντας την κατανάλωση θειόλης υπό συνθήκες δυσβίωσης του εντέρου (Mukhtar et al., 2019), μια άλλη κοινή κατάσταση στον πληθυσμό κινδύνου COVID-19 (Aktas and Aslim, 2020). Επιπλέον, κλινικά επιτεύξιμες συγκεντρώσεις παρακεταμόλης έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν in vitro την ενδοκυτταρική γλουταθειόνη σε ανθρώπινα πνευμονικά μακροφάγα, πνευμονοκύτταρα τύπου II και λεμφοκύτταρα (Estévez et al., 1994; Dimova et al., 2005). Ιδιαίτερα, το άδειασμα της γλουταθειόνης στον βλεννογόνο των αεραγωγών θεωρείται ως ο πιο βιολογικά εύλογος μηχανισμός της καθιερωμένης επιδημιολογικής συσχέτισης μεταξύ της χρήσης παρακεταμόλης και του επιπολασμού/βαρύτητας του άσθματος σε παιδιά και ενήλικες (Shaheen et al., 2000· McBride, 2011), κάτι που δείχνει ότι το άδειασμα της γλουταθειόνης μπορεί να λάβει χώρα και σε άλλα κλινικά περιβάλλοντα.
Οι οξειδωμένοι μεταβολίτες ιμίνης παρακεταμόλης-κινόνης έχουν επίσης αποδειχθεί ότι σχηματίζουν συζυγή γλουταθειόνης που αναστέλλουν την αναγωγάση της γλουταθειόνης (GR): η μειωμένη δραστηριότητα της GR παρεμποδίζει την αποτοξίνωση και την αντιοξειδωτική ικανότητα του κύκλου GSH-GSSG, επιδεινώνοντας περαιτέρω την προοξειδωτική κατάσταση του κυττάρου (Nýdlová et al., 2014).
Από μια διαφορετική τοξικολογική οπτική γωνία, μια μελέτη των Klopčič et al. υποδεικνύει ότι η παρακεταμόλη, απουσία επαρκών, φυσιολογικών επιπέδων γλουταθειόνης, μπορεί να προκαλέσει γονιδιοτοξικούς μεταβολίτες της κινόνης ιμίνης (Klopčič et al., 2015). Κατά συνέπεια, παρόλο που η κλινική εφαρμογή της παρακεταμόλης μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής, στην περίπτωση σοβαρά μειωμένων επιπέδων γλουταθειόνης, η παρακεταμόλη θα πρέπει να χορηγείται με προσοχή, ειδικά σε άτομα με σοβαρή μείωση της γλουταθειόνης που, πάλι, διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν σοβαρή COVID -19 ασθένεια.
Η παραγωγή του μεταβολίτη ιμίνης κινόνης είναι ο κύριος υπεύθυνος για την τοξικότητα του ήπατος και των νεφρών από την παρακεταμόλη. Το 97% της οξείας ηπατικής ανεπάρκειας που προκαλείται από φάρμακα έχουν αποδοθεί σε παρακεταμόλη. Οι αλλοιώσεις των ηπατικών ενζύμων είναι πολύ συχνές σε ασθενείς που λαμβάνουν παρακεταμόλη, ακόμη και σε δοσολογία ρουτίνας. Η διατήρηση της ηπατικής και νεφρικής λειτουργίας των ασθενών είναι προφανώς σημαντική για την ικανότητα του οργανισμού να αντιδρά σε λοιμώξεις, συμπεριλαμβανομένου του COVID-19. Είναι σημαντικό ότι πρόσφατες αναφορές έδειξαν ότι περίπου το 2–11% των ασθενών με COVID-19 είχαν υποκείμενη χρόνια ηπατική νόσο (Jothimani et al., 2020) και ότι η μη φυσιολογική ηπατική λειτουργία είναι μάλλον συχνή κατά την πορεία της νόσου. Αυτές οι επιδράσεις, που προέρχονται είτε από την άμεση δράση του ιού είτε από τη χρήση φαρμάκων (δηλαδή λοπιναβίρη και ριτοναβίρη), έδειξαν συσχέτιση με την εξέλιξη της ηπατικής βλάβης σε σοβαρές περιπτώσεις (Ali, 2020). Όσον αφορά τους νεφρούς, η σημασία τους στον COVID-19 είναι διπλή αφού η λειτουργία τους δεν είναι μόνο σημαντική για την ανάρρωση του ασθενούς, αλλά αποτελούν επίσης όργανο-στόχο του SARS-CoV-2 (Farouk et al., 2020). Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε πάθηση που ενδέχεται να βλάψει την κατάσταση του ήπατος και των νεφρών –συμπεριλαμβανομένης της εκτεταμένης χρήσης παρακεταμόλης – θα πρέπει να αποφεύγεται προσεκτικά, ειδικά σε ηλικιωμένους και συννοσηρείς πληθυσμούς όπου αυτά τα όργανα συχνά επηρεάζονται από προϋπάρχουσες παθήσεις.
Οι παραπάνω και άλλες αναφορές οδήγησαν τους Roberts et al. στα ακόλουθα συμπεράσματα σχετικά με την πραγματική ασφάλεια της παρακεταμόλης: «Πιστεύουμε ότι ο πραγματικός κίνδυνος της συνταγογράφησης παρακεταμόλης είναι υψηλότερος από αυτόν που γίνεται αντιληπτός επί του παρόντος στην κλινική κοινότητα. Δεδομένης της υψηλής χρήσης και της διαθεσιμότητάς του ως αναλγητικού χωρίς ιατρική συνταγή, δικαιολογείται μια συστηματική ανασκόπηση της αποτελεσματικότητας και της ανεκτικότητας της παρακεταμόλης σε μεμονωμένες καταστάσεις» (Roberts et al., 2016).
Συνολικά, αν και δεν υπάρχουν άμεσες ενδείξεις σε ασθενείς με COVID-19, η παρακεταμόλη είναι πιθανό να προάγει το άδειασμα της γλουταθειόνης, ειδικά σε εκείνες τις ομάδες πληθυσμού με υψηλότερο κίνδυνο (Mast et al., 2018).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΥ
Aktas, B., Aslim, B. (2020). Gut-lung axis and dysbiosis in COVID-19. Turk. J. Biol. 44, 265–272. doi: 10.3906/biy-2005-102
Ali, N. (2020). Relationship Between COVID-19 Infection and Liver Injury: A Review of Recent Data. Front. Med. 7. doi: 10.3389/fmed.2020.00458
Aydemir, D., Ulusu, N. N. (2020). Is glucose-6-phosphate dehydrogenase enzyme deficiency a factor in Coronavirus-19 (COVID-19) infections and deaths? Pathog. Glob. Health 114, 109–110. doi: 10.1080/20477724.2020.1751388
Bolt, H. M., Thier, R. (2006). Relevance of the deletion polymorphisms of the glutathione S-transferases GSTT1 and GSTM1 in pharmacology and toxicology. Curr. Drug Metab. 7, 613–628. doi: 10.2174/138920006778017786
Bruce, E., Barlow-Pay, F., Short, R., Vilches-Moraga, A., Price, A., Mcgovern, A., et al. (2020). Prior Routine Use of Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs (NSAIDs) and Important Outcomes in Hospitalised Patients with COVID-19. J. Clin. Med. 9. doi: 10.3390/jcm9082586
Brune, K., Renner, B., Tiegs, G. (2015). Acetaminophen/paracetamol: A history of errors, failures and false decisions. Eur. J. Pain 19, 953–965. doi: 10.1002/ejp.621
Burgunder, J. M., Varriale, A., Lauterburg, B. H. (1989). Effect of N-acetylcysteine on plasma cysteine and glutathione following paracetamol administration. Eur. J. Clin. Pharmacol. 36, 127–131. doi: 10.1007/BF00609183
Cantin, A. M., Begin, R. (1991). Glutathione and inflammatory disorders of the lung. Lung 169, 123–138. doi: 10.1007/BF02714149
Cantoni, O., Sestili, P., Palomba, L., Guidarelli, A., Cattabeni, F., Murray, D. (1996). Isolation and preliminary characterization of a Chinese hamster ovary cell line with high-degree resistance to hydrogen peroxide. Biochem. Pharmacol. 51, 1021–1029. doi: 10.1016/0006-2952(95)02436-0
Capuano, A., Scavone, C., Racagni, G., Scaglione, F. (2020). NSAIDs in patients with viral infections, including Covid-19: Victims or perpetrators? Pharmacol. Res. 157, 104849. doi: 10.1016/j.phrs.2020.104849
Crpv De Tours, CRPV de Marseille (2019). Rapport d’expertise – Infections bactériennes graves (de la peau et des tissus mous, pleuro-pulmonaires, neurologiques et ORL) rapportées avec l’ibuprofène ou le kétoprofène dans le traitement symptomatique de la fièvre ou de douleur non rhumatologique. Comité technique de pharmacovigilance Francaise. Available at: https://www.ansm.sante.fr/content/download/159487/2090277/version/1/file/Rapport+_PV_AINS-Tours_Marseille_+2019.pdf.
Cumhur Cure, M., Kucuk, A., Cure, E. (2020). NSAIDs may increase the risk of thrombosis and acute renal failure in patients with COVID-19 infection. Therapie 75, 387–388. doi: 10.1016/j.therap.2020.06.012
Danser, A. H. J., Epstein, M., Batlle, D. (2020). Renin-Angiotensin System Blockers and the COVID-19 Pandemic: At Present There Is No Evidence to Abandon Renin-Angiotensin System Blockers. Hypertension 75, 1382–1385. doi: 10.1161/hypertensionaha.120.15082
Day, M. (2020). Covid-19: ibuprofen should not be used for managing symptoms, say doctors and scientists. BMJ 368, m1086. doi: 10.1136/bmj.m1086
De Flora, S., Grassi, C., Carati, L. (1997). Attenuation of influenza-like symptomatology and improvement of cell-mediated immunity with long-term N-acetylcysteine treatment. Eur. Respir. J. 10, 1535–1541. doi: 10.1183/09031936.97.10071535
De Flora, S., Balansky, R., La Maestra, S. (2020). Rationale for the use of N-acetylcysteine in both prevention and adjuvant therapy of COVID-19. FASEB J. 34, 13185–13193. doi: 10.1096/fj.202001807
Dimova, S., Hoet, P. H., Dinsdale, D., Nemery, B. (2005). Acetaminophen decreases intracellular glutathione levels and modulates cytokine production in human alveolar macrophages and type II pneumocytes in vitro. Int. J. Biochem. Cell Biol. 37, 1727–1737. doi: 10.1016/j.biocel.2005.03.005
Driver, B., Marks, D. C., Van Der Wal, D. E. (2019). Not all (N)SAID and done: Effects of nonsteroidal anti-inflammatory drugs and paracetamol intake on platelets. Res. Pract. Thromb. Haemost. 4, 36–45. doi: 10.1002/rth2.12283
Estévez, F., De Angelo, T., Vesell, E. S. (1994). Basal and paracetamol-depleted glutathione from human lymphocytes: ethnic variability. Acta Physiol. Pharmacol. Ther. Latinoam 44, 48–54.
Farouk, S. S., Fiaccadori, E., Cravedi, P., Campbell, K. N. (2020). COVID-19 and the kidney: what we think we know so far and what we don’t. J. Nephrol. 1–6. doi: 10.1007/s40620-020-00789-y
FitzGerald, G. A. (2020). Misguided drug advice for COVID-19. Science 367, 1434. doi: 10.1126/science.abb8034
Giardini, V., Carrer, A., Casati, M., Contro, E., Vergani, P., Gambacorti-Passerini, C. (2020). Increased sFLT1/PlGF ratio in COVID-19: a novel link to Angiotensin II-mediated endothelial dysfunction. Am. J. Hematol. 95, e188–e191. doi: 10.1002/ajh.25882
Grant, W. B., Lahore, H., Mcdonnell, S. L., Baggerly, C. A. (2020). Evidence that Vitamin D Supplementation Could Reduce Risk of Influenza and COVID-19 Infections and Deaths. Nutrients 12, 988. doi: 10.3390/nu12040988
Hati, S., Bhattacharyya, S. (2020). Impact of Thiol-Disulfide Balance on the Binding of Covid-19 Spike Protein with Angiotensin-Converting Enzyme 2 Receptor. ACS Omega 5, 16292–16298. doi: 10.1021/acsomega.0c02125
Homma, T., Fujii, J. (2015). Application of Glutathione as Anti-Oxidative and Anti-Aging Drugs. Curr. Drug Metab. 16, 560–571. doi: 10.2174/1389200216666151015114515
Horowitz, R. I., Freeman, P. R., Bruzzese, J. (2020). Efficacy of glutathione therapy in relieving dyspnea associated with COVID-19 pneumonia: A report of 2 cases. Respir. Med. Case Rep. 30, 101063. doi: 10.1016/j.rmcr.2020.101063
Ibrahim, H. A., El-Meligi, A. A., Abdel-Hamid, M., Elhendy, A. (2004). Relations between von Willebrand factor, markers of oxidative stress and microalbuminuria in patients with type 2 diabetes mellitus. Med. Sci. Monit. 10, Cr85–Cr89.
Ibrahim, H., Perl, A., Smith, D., Lewis, T., Kon, Z., Goldenberg, R., et al. (2020). Therapeutic blockade of inflammation in severe COVID-19 infection with intravenous N-acetylcysteine. Clin. Immunol. 219, 108544. doi: 10.1016/j.clim.2020.108544
Jain, S. K., Parsanathan, R. (2020). Can Vitamin D and L-Cysteine Co-Supplementation Reduce 25(OH)-Vitamin D Deficiency and the Mortality Associated with COVID-19 in African Americans? J. Am. Coll. Nutr. 1–6. doi: 10.1080/07315724.2020.1789518
Jain, S. K., Micinski, D., Huning, L., Kahlon, G., Bass, P. F., Levine, S. N. (2014). Vitamin D and L-cysteine levels correlate positively with GSH and negatively with insulin resistance levels in the blood of type 2 diabetic patients. Eur. J. Clin. Nutr. 68, 1148–1153. doi: 10.1038/ejcn.2014.114
Jothimani, D., Venugopal, R., Abedin, M. F., Kaliamoorthy, I., Rela, M. (2020). COVID-19 and the liver. J. Hepatol. doi: 10.1016/j.jhep.2020.06.006
Kaufmann, S. H. E., Dorhoi, A., Hotchkiss, R. S., Bartenschlager, R. (2018). Host-directed therapies for bacterial and viral infections. Nat. Rev. Drug Discov. 17, 35–56. doi: 10.1038/nrd.2017.162
Khomich, O. A., Kochetkov, S. N., Bartosch, B. (2018). Redox biology of respiratory viral infections. Viruses 10, 392. doi: 10.3390/v10080392
Klopčič, I., Poberžnik, M., Mavri, J., Dolenc, M. S. (2015). A quantum chemical study of the reactivity of acetaminophen (paracetamol) toxic metabolite N-acetyl-p-benzoquinone imine with deoxyguanosine and glutathione. Chem. Biol. Interact. 242, 407–414. doi: 10.1016/j.cbi.2015.11.002
Kowalewski, M., Fina, D., Słomka, A., Raffa, G. M., Martucci, G., Lo Coco, V., et al. (2020). COVID-19 and ECMO: the interplay between coagulation and inflammation-a narrative review. Crit. Care (London) 24, 205–205. doi: 10.1186/s13054-020-02925-3
Kutti Sridharan, G., Kotagiri, R., Chandiramani, V. H., Mohan, B. P., Vegunta, R., Vegunta, R., et al. (2020). COVID-19 and Avoiding Ibuprofen. How Good Is the Evidence? Am. J. Ther. 27, e400–e402. doi: 10.1097/mjt.0000000000001196
Lee, C. (2018). Therapeutic Modulation of Virus-Induced Oxidative Stress via the Nrf2-Dependent Antioxidative Pathway. Oxid. Med. Cell Longev. 2018, 6208067. doi: 10.1155/2018/6208067
Martins-Filho, P. R., Do Nascimento-Júnior, E. M., Santana Santos, V. (2020). No current evidence supporting risk of using Ibuprofen in patients with COVID-19. Int. J. Clin. Pract. e13576. doi: 10.1111/ijcp.13576
Mast, C., Dardevet, D., Papet, I. (2018). Impact of medication on protein and amino acid metabolism in the elderly: the sulfur amino acid and paracetamol case. Nutr. Res. Rev. 31, 179–192. doi: 10.1017/S0954422418000021
McBride, J. T. (2011). The association of acetaminophen and asthma prevalence and severity. Pediatrics 128, 1181–1185. doi: 10.1542/peds.2011-1106
Meltzer, D. O., Best, T. J., Zhang, H., Vokes, T., Arora, V., Solway, J. (2020). Association of Vitamin D Status and Other Clinical Characteristics With COVID-19 Test Results. JAMA Netw. Open 3, e2019722. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2020.19722
Messika, J., Sztrymf, B., Bertrand, F., Billard-Pomares, T., Barnaud, G., Branger, C., et al. (2014). Risks of nonsteroidal antiinflammatory drugs in undiagnosed intensive care unit pneumococcal pneumonia: younger and more severely affected patients. J. Crit. Care 29, 733–738. doi: 10.1016/j.jcrc.2014.05.021
Micallef, J., Soeiro, T., Jonville-Béra, A. P. (2020a). COVID-19 and NSAIDs: Primum non nocere. Therapie S0040-5957, 30142–30146. doi: 10.1016/j.therap.2020.07.008
Micallef, J., Soeiro, T., Jonville-Béra, A. P. (2020b). Non-steroidal anti-inflammatory drugs, pharmacology, and COVID-19 infection. Therapie 75, 355–362. doi: 10.1016/j.therap.2020.05.003
Moore, N., Carleton, B., Blin, P., Bosco-Levy, P., Droz, C. (2020). Does Ibuprofen Worsen COVID-19? Drug Saf 43, 611–614. doi: 10.1007/s40264-020-00953-0
Mukhtar, I., Anwar, H., Hussain, G., Rasul, A., Naqvi, S. A. R., Faisal, M. N., et al. (2019). Detection of Paracetamol as substrate of the gut microbiome. Pak. J. Pharm. Sci. 32, 751–757.
Nencioni, L., Iuvara, A., Aquilano, K., Ciriolo, M. R., Cozzolino, F., Rotilio, G., et al. (2003). Influenza A virus replication is dependent on an antioxidant pathway that involves GSH and Bcl-2. FASEB J. 17, 758–760. doi: 10.1096/fj.02-0508fje
Nuttall, S. L., Khan, J. N., Thorpe, G. H., Langford, N., Kendall, M. J. (2003). The impact of therapeutic doses of paracetamol on serum total antioxidant capacity. J. Clin. Pharm. Ther. 28, 289–294. doi: 10.1046/j.1365-2710.2003.00493.x
Nýdlová, E., Vrbová, M., Cesla, P., Jankovičová, B., Ventura, K., Roušar, T. (2014). Comparison of inhibitory effects between acetaminophen-glutathione conjugate and reduced glutathione in human glutathione reductase. J. Appl. Toxicol. 34, 968–973. doi: 10.1002/jat.2914
Pacht, E. R., Timerman, A. P., Lykens, M. G., Merola, A. J. (1991). Deficiency of alveolar fluid glutathione in patients with sepsis and the adult respiratory distress syndrome. Chest 100, 1397–1403. doi: 10.1378/chest.100.5.1397
Palamara, A. T., Perno, C. F., Aquaro, S., Buè, M. C., Dini, L., Garaci, E. (1996). Glutathione inhibits HIV replication by acting at late stages of the virus life cycle. AIDS Res. Hum. Retroviruses 12, 1537–1541. doi: 10.1089/aid.1996.12.1537
Poggiali, E., Bastoni, D., Ioannilli, E., Vercelli, A., Magnacavallo, A. (2020). Deep Vein Thrombosis and Pulmonary Embolism: Two Complications of COVID-19 Pneumonia? Eur. J. Case Rep. Internal Med. 7, 001646–001646. doi: 10.12890/2020_001646
Polonikov, A. (2020). Endogenous Deficiency of Glutathione as the Most Likely Cause of Serious Manifestations and Death in COVID-19 Patients. ACS Infect. Dis. 6, 1558–1562 doi: 10.1021/acsinfecdis.0c00288
Pujos-Guillot, E., Pickering, G., Lyan, B., Ducheix, G., Brandolini-Bunlon, M., Glomot, F., et al. (2012). Therapeutic paracetamol treatment in older persons induces dietary and metabolic modifications related to sulfur amino acids. Age (Dordr.) 34, 181–193. doi: 10.1007/s11357-011-9218-4
Roberts, E., Delgado Nunes, V., Buckner, S., Latchem, S., Constanti, M., Miller, P., et al. (2016). Paracetamol: not as safe as we thought? A systematic literature review of observational studies. Ann. Rheum. Dis. 75, 552–559. doi: 10.1136/annrheumdis-2014-206914
Rothuizen, L. E., Livio, F., Buclin, T. (2020). [Drugs that aggravate the course of COVID-19: really?]. Rev. Med. Suisse 16, 852–854.
Saadat, M. (2020). An evidence for correlation between the glutathione S-transferase T1 (GSTT1) polymorphism and outcome of COVID-19. Clin. Chim. Acta 508, 213–216. doi: 10.1016/j.cca.2020.05.041
Sansgiry, S. S., Bhansali, A. H., Bapat, S. S., Xu, Q. (2017). Abuse of over-the-counter medicines: a pharmacist’s perspective. Integr. Pharm. Res. Pract. 6, 1–6. doi: 10.2147/iprp.s103494
Schönrich, G., Raftery, M. J., Samstag, Y. (2020). Devilishly radical NETwork in COVID-19: Oxidative stress, neutrophil extracellular traps (NETs), and T cell suppression. Adv. Biol. Regul. 77, 100741. doi: 10.1016/j.jbior.2020.100741
Sestili, P., Stocchi, V. (2020). Repositioning Chromones for Early Anti-inflammatory Treatment of COVID-19. Front. Pharmacol. 11, 854. doi: 10.3389/fphar.2020.00854
Shaheen, S. O., Sterne, J. A., Songhurst, C. E., Burney, P. G. (2000). Frequent paracetamol use and asthma in adults. Thorax 55, 266–270. doi: 10.1136/thorax.55.4.266
Siddiqi, H. K., Mehra, M. R. (2020). COVID-19 Illness in Native and Immunosuppressed States: A Clinical-Therapeutic Staging Proposal. J. Heart Lung Transplant. 39, 405–407 doi: 10.1016/j.healun.2020.03.012
Smart, L., Fawkes, N. (2020). A narrative review of the potential pharmacological influence and safety of ibuprofen on coronavirus disease 19 (COVID-19), ACE2, and the immune system: a dichotomy of expectation and reality. Inflammopharmacology 1–12. doi: 10.1007/s10787-020-00745-z
Soeiro, T., Bourneau-Martin, D., Micallef, J., Jonville-Béra, A. P. (2020). Selected Abstracts from Pharmacology 2019 – Multisource comprehensive review on whether ibuprofen exacerbates bacterial infections. Br. J. Clin. Pharmacol. 86, 1180–1228. doi: 10.1111/bcp.14266
Soltan-Sharifi, M. S., Mojtahedzadeh, M., Najafi, A., Reza Khajavi, M., Reza Rouini, M., Moradi, M., et al. (2007). Improvement by N-acetylcysteine of acute respiratory distress syndrome through increasing intracellular glutathione, and extracellular thiol molecules and anti-oxidant power: evidence for underlying toxicological mechanisms. Hum. Exp. Toxicol. 26, 697–703. doi: 10.1177/0960327107083452
Stahl, S. H., Yates, J. W., Nicholls, A. W., Kenna, J. G., Coen, M., Ortega, F., et al. (2015). Systems toxicology: modelling biomarkers of glutathione homeostasis and paracetamol metabolism. Drug Discovery Today Technol. 15, 9–14. doi: 10.1016/j.ddtec.2015.06.003
Sun, L., Song, F., Shi, N., Liu, F., Li, S., Li, P., et al. (2020). Combination of four clinical indicators predicts the severe/critical symptom of patients infected COVID-19. J. Clin. Virol. 128, 104431. doi: 10.1016/j.jcv.2020.104431
Tomera, K., Malone, R., Kittah, J. (2020). Hospitalized COVID-19 Patients Treated With Celecoxib and High Dose Famotidine Adjuvant Therapy Show Significant Clinical Responses. SSRN (Preprint). doi: 10.2139/ssrn.3646583
Vaja, R., Chan, J. S. K., Ferreira, P., Harky, A., Rogers, L. J., Gashaw, H. H., et al. The COVID-19 ibuprofen controversy: A systematic review of NSAIDs in adult acute lower respiratory tract infections. Br. J. Clin. Pharmacol. 1–9. doi: 10.1111/bcp.14514
Verdecchia, P., Cavallini, C., Spanevello, A., Angeli, F. (2020). The pivotal link between ACE2 deficiency and SARS-CoV-2 infection. Eur. J. Intern. Med. 76, 14–20. doi: 10.1016/j.ejim.2020.04.037
Veronese, N., Demurtas, J., Yang, L., Tonelli, R., Barbagallo, M., Lopalco, P., et al. (2020). Use of Corticosteroids in Coronavirus Disease 2019 Pneumonia: A Systematic Review of the Literature. Front. Med. (Lausanne) 7, 170. doi: 10.3389/fmed.2020.00170
Violi, F., Loffredo, L., Carnevale, R., Pignatelli, P., Pastori, D. (2017). Atherothrombosis and Oxidative Stress: Mechanisms and Management in Elderly. Antioxid. Redox Signal 27, 1083–1124. doi: 10.1089/ars.2016.6963
Zolk, O., Hafner, S., Schmidt, C. Q. (2020). COVID-19 pandemic and therapy with ibuprofen or renin-angiotensin system blockers: no need for interruptions or changes in ongoing chronic treatments. Naunyn Schmiedebergs Arch. Pharmacol. 393, 1131–1135. doi: 10.1007/s00210-020-01890-6
ΠΗΓΗ
Sestili P, Fimognari C. Paracetamol-Induced Glutathione Consumption: Is There a Link With Severe COVID-19 Illness? Front. Pharmacol. 2020, 11:579944. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fphar.2020.579944/full
Μάριος Δημόπουλος
Φυσικοπαθητικός (Doctor of Naturopathy)-Διατροφοπαθητικός-Συγγραφέας
Υποψήφιος PhD in Integrative Medicine
Μέλος της American Naturopathic Medical Association
Μέλος του American Council of Applied Clinical Nutrition
Μέλος του American Association of Drugless Practitioners
Μέλος του American Association of Nutritional Consultants
Μέλος του Canadian Association of Natural Nutritional Practitioners
Μέλος της Association for Natural Medicine in Europe
Μέλος της Society of Complementary Alternative and Holistic Practitioners
Μέλος του Επαγγελματικού Σωματείου Συμπληρωματικής Ιατρικής και Ανθρωπιστικών Επιστημών (Ε.Σ.Σ.Ι.Α.Σ.)