Οι μελέτες ATBC και CARET πρότειναν εσφαλμένα ότι η βήτα καροτίνη αύξησε τον κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα σε καπνιστές που έπιναν αλκοόλ. Στο άρθρο αυτό θα δείτε γιατί αυτές οι μελέτες δεν ισχύουν και γιατί η βήτα καροτίνη, όταν λαμβάνεται μαζί με άλλα αντιοξειδωτικά, δεν αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο, αλλά προστατεύει από τον καρκίνο.

Ας δούμε όμως τα πράγματα καλύτερα. Μια μελέτη από το National Cancer Institute στις ΗΠΑ έδινε στους καπνιστές βήτα καροτίνη και ανέφερε 28% αυξημένη συχνότητα καρκίνου του πνεύμονα σε αυτούς που συνέχιζαν να καπνίζουν (1). Και φυσικά ο διεθνής τύπος άρχισε να γράφει τρομακτικούς τίτλους: «Οι βιταμίνες προκαλούν καρκίνο». Μια προσεκτικότερη όμως ματιά στους αριθμούς δείχνει μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Στην πραγματικότητα, η διαφορά ανάμεσα σε αυτούς που έπαιρναν βήτα καροτίνη και σε αυτούς που έπαιρναν placebo (αδρανή ουσία) δεν ήταν μεγάλη, ώστε να φτάσει σε «στατιστική σημασία». Ήταν μόνο αυτό που είναι γνωστό ως «τάση». Αυτό είναι σημαντικό, διότι σημαίνει ότι το αποτέλεσμα θα μπορούσε να ήταν τυχαίο.

Οι πραγματικοί αριθμοί ήταν 50 περιπτώσεις καρκίνου σε 10.000 στην ομάδα placebo και 65 περιπτώσεις σε 10.000 ανάμεσα σε αυτούς που λάμβαναν βήτα καροτίνη. Για να το πούμε αλλιώς, αυτό σημαίνει ότι για κάθε 5 περιπτώσεις καρκίνου σε 1000 ανθρώπους που λάμβαναν placebo υπήρχαν 6,5 περιπτώσεις σε 1000 ανθρώπους που λάμβαναν συμπλήρωμα βήτα καροτίνης. Και να τονιστεί ότι και οι δύο ομάδες περιλάμβαναν ανθρώπους που κάπνιζαν για χρόνια και πιθανώς είχαν μη ανιχνεύσιμους καρκίνους πριν ξεκινήσει η δοκιμή.

Αλλά τι σημαίνει αυτή η αύξηση 28%; Αυτό είναι η διαφορά ανάμεσα στον απόλυτο κίνδυνο και στον σχετικό κίνδυνο. Αυτός ο τρόπος ερμηνείας των αποτελεσμάτων χρησιμοποιείται τακτικά σε φαρμακευτικές δοκιμές για να κάνουν ένα πολύ μικρό όφελος να φαίνεται πολύ πιο εντυπωσιακό. Ο απόλυτος κίνδυνος είναι 6 περιπτώσεις καρκίνου σε 1000 καπνιστές που λάμβαναν βήτα καροτίνη σε σύγκριση με 5 περιπτώσεις καρκίνου σε 1000 καπνιστές που λάμβαναν placebo. Αντίθετα ο σχετικός κίνδυνος είναι 28%! Πολύ εντυπωσιακό για φαρμακευτικές εταιρείες να κάνουν αυτό το στατιστικό κόλπο, για να πείθουν τον κόσμο ότι τα φάρμακά τους έχουν σημαντικό όφελος!

Αν διάβαζαν όμως προσεκτικότερα την έρευνα και όχι μόνο την περίληψη, θα έβλεπαν ότι ανάμεσα σε αυτούς που σταμάτησαν το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της δοκιμής και λάμβαναν βήτα καροτίνη, υπήρξαν 20% λιγότερες περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα. Και πάλι αυτό δεν ήταν σημαντικά στατιστικό, αλλά αν μια «τάση» αξίζει να αναφερθεί, το ίδιο αξίζει και η άλλη. Αυτό φυσικά έγινε, διότι υπάρχει τις τελευταίες δεκαετίες μια πολεμική κατά των διατροφικών συμπληρωμάτων ότι είτε είναι άχρηστες είτε επικίνδυνες για την υγεία.

Πολλοί λόγοι θέτουν υπό αμφισβήτηση ότι η βήτα-καροτίνη αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο:

1. Οι καρκίνοι αρχίζουν 10 και 20 χρόνια πριν τα συμπτώματα εμφανιστούν ή προτού η τεχνολογία μας τους εντοπίσει. Αυτοί οι καπνιστές και πότες είχαν ήδη αναπτύξει τους καρκίνους τους, οι οποίοι απλώς δεν εντοπίστηκαν με τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε.
2. Οι καπνιστές που είχαν υψηλά επίπεδα καροτίνης στο αίμα στην αρχή της μελέτης είχαν τη χαμηλότερη συχνότητα καρκίνου του πνεύμονα.
3. Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες στη μελέτη ήταν αλκοολικοί που αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για καρκίνο.
4. Η βήτα-καροτίνη δεν αύξησε τον κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα για αυτούς που κάπνιζαν λιγότερα από 20 τσιγάρα την ημέρα και έπιναν λίγο ή καθόλου αλκοόλ.
5. Η βήτα-καροτίνη λειτουργεί πιο αποτελεσματικά στα αρχικά στάδια της καρκινογένεσης, όχι στα τελευταία στάδια, όταν ο καρκίνος έχει ήδη σχηματιστεί.
6. Πάνω από 200 μελέτες έχουν δείξει ότι η βήτα-καροτίνη είναι ασφαλής και ότι μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για καρκίνο και καρδιαγγειακή ασθένεια ή δεν είχε καμμιά επίδραση, συμπεριλαμβανομένης της βλάβης.
7. Όλες οι επεμβατικές μελέτες δείχνουν ότι η βήτα-καροτίνη και άλλα συστατικά μπορούν να μειώσουν τα ποσοστά καρκίνου και την εξέλιξη του καρκίνου.
8. 22 επιδημιολογικές μελέτες που συμπεριέλαβαν 400.000 καπνιστές και μη καπνιστές έχουν δείξει ότι αυτοί που είχαν υψηλά επίπεδα βήτα-καροτίνης στο αίμα είχαν χαμηλότερη συχνότητα και θνησιμότητα καρκίνου του πνεύμονα.
9. Καμμιά από αυτές τις μελέτες δεν ανέφεραν κάποια σύνδεση με αυξημένη συχνότητα του καρκίνου του πνεύμονα, συμπεριλαμβανομένης της Physician’s Health Study που ήταν η μακρύτερη και μεγαλύτερη δοκιμή της βήτα-καροτίνης, στην οποία 11% των γιατρών παρέμεναν καπνιστές. Στην πραγματικότητα η μείωση κινδύνου ήταν πιο έντονη σε καπνιστές από ό, τι σε μη καπνιστές.
10. Σε αυτές τις μελέτες χορηγήθηκε συνθετική βήτα καροτίνη. Η βήτα καροτίνη είναι ένα μόνο μέλος της οικογένειας των καροτενοειδών. Τα καροτενοειδή, όπως και οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β, λειτουργούν καλύτερα ως ομάδα. Η συνθετική βήτα καροτίνη δεν απορροφάται εύκολα από τα κύτταρά μας όπως η φυσική βήτα καροτίνη. Η συνθετική β-καροτίνη είναι κατώτερη από τη φυσική βήτα καροτίνη για δύο κύριους λόγους:

α) Δεν περιέχει άλλα φυσικά καροτενοειδή.

β) Η παρουσία της ανταγωνίζεται την απορρόφηση από τα κύτταρά μας άλλων φυσικών καροτενοειδών από την τροφή.

Η ιδανική μορφή συμπληρωμάτων καροτενοειδών είναι αυτά που προέρχονται από άλγη όπως η Dunaliella salina.

Τέλος, είναι λάθος η λογική να δίνεται ένα μόνο συστατικό σε μεγάλες ποσότητες, διότι μπορεί να οδηγήσει σε ανισορροπίες. Τα αντιοξειδωτικά συστατικά λειτουργούν ως ομάδα παικτών. Τα θρεπτικά συστατικά δρουν συνεργιστικά. Ένα αντιοξειδωτικό στην προσπάθειά του να καταπολεμήσει τις ελεύθερες ρίζες μπορεί να γίνει το ίδιο οξειδωτικό, και χρειάζεται την προστασία ενός άλλου αντιοξειδωτικού. Η δουλειά των αντιοξειδωτικών είναι να αφοπλίζουν τα επικίνδυνα οξειδωτικά, που δημιουργούνται από καύση, από ένα μικρό τσιγάρο μέχρι ένα τηγανισμένο μπέικον. Αυτό το κάνουν περνώντας το οξειδωτικό μέσα από μια αλυσίδα αντιδράσεων που περιλαμβάνει τις βιταμίνες Ε, C, βήτα καροτίνη το συνένζυμο Q10, τη γλουταθειόνη και το λιποϊκό οξύ. Από μόνα τους, αυτά θα μπορούσαν να κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό, παράγοντας περισσότερες από αυτές τις ελεύθερες ρίζες. Αυτό είναι προφανώς που συνέβη με τη βήτα καροτίνη στους καπνιστές. Έτσι αυτό που θα έπρεπε να λεγόταν είναι ότι οι καπνιστές δεν θα πρέπει να λαμβάνουν μόνο βήτα καροτίνη, αλλά ένα κοκταίηλ αντιοξειδωτικών, αν και το καλύτερο θα ήταν να σταματήσουν το κάπνισμα.

Το ότι η βήτα καροτίνη όταν συνδυάζεται με άλλα αντιοξειδωτικά ΔΕΝ προκαλεί καρκίνο, αλλά ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ από τον καρκίνο, και μάλιστα από καρκίνο του πνεύμονα έχει φανεί σε πολλές μελέτες. Μια έρευνα σε 1954 μεσήλικες άνδρες έδειξε ότι η βήτα καροτίνη είχε προστατευτική επίδραση κατά του καρκίνου του πνεύμονα (2). Μια μεγάλη μελέτη που περιέλαβε 13.000 ανθρώπους ηλικίας 35 έως 60 για να εξετάσει τις επιδράσεις ενός χαπιού που περιείχε ένα κοκταίηλ αντιοξειδωτικών (βήτα καροτίνη, βιταμίνη C και Ε) βρήκε μια υψηλά σημαντική μείωση 31% του κινδύνου για όλους τους καρκίνους στους άνδρες, συν 37% λιγότερο ποσοστό θανάτων (3). Μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι αυτός ο συνδυασμός αντιοξειδωτικών ήταν πολύ προστατευτικός κατά του καρκίνου του κόλου εντέρου, αλλά δεν υπήρξε τέτοια επίδραση σε αυτούς που έπιναν πολύ αλκοόλ και ήταν καπνιστές και έπαιρναν ΜΟΝΟ βήτα καροτίνη. Στην πραγματικότητα, για αυτούς τους ανθρώπους υπήρξε ένας πολύ μικρός αυξημένος κίνδυνος (4). Σε μια άλλη μελέτη, σε άνδρες καπνιστές δίνονταν είτε βιταμίνη Ε, βιταμίνη Ε μαζί με βήτα καροτίνη ή βήτα καροτίνη μόνη της, Οι δύο πρώτες ομάδες δεν έδειξαν σημαντικές αλλαγές, αλλά μόνο η ομάδα της βήτα καροτίνης είχε αυξημένο κίνδυνο (11). Άρα και πάλι εδώ ισχύει ο ίδιος κανόνας: Αν είστε καπνιστής μην λαμβάνετε τη βήτα καροτίνη ΜΟΝΗ ΤΗΣ, αλλά σε συνδυασμό με άλλα αντιοξειδωτικά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Omenn G., et al., The beta-carotene and retinol efficacy trial (CARET), New England Journal of Medicine, 334, 1150-5, 1996 http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJM199605023341802#t=article
2. Shekelle R.B., et al., Dietary vitamin A and risk of cancer in the Western Electic study, The Lancet, 2(8257), 1185-90, 1981 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6118627
3. SuViMax study σε news.bbc.co.uk/go/em/fr/-/1/hi/health/3122033.stm
4. Baron J., et al., Neoplastic and antineoplastic effects of beta-carotene on colorectal adenoma, Journal of the National Cancer Institute, 95(10), 717-22, 2003 https://academic.oup.com/jnci/article/95/10/717/2520222/Neoplastic-and-Antineoplastic-Effects-of-Carotene

Μάριος Δημόπουλος

Διατροφολόγος-Συγγραφέας

Μέλος του American Council of Applied Clinical Nutrition

Μέλος του American Association of Drugless Practitioners

Μέλος του American Association of Nutritional Consultants

Μέλος του Canadian Association of Natural Nutritional Practitioners